حل مساله آب نیازمند همکاری بین‌بخشی است/ باید به سمت روش‌های بازچرخانی برویم
عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز با با بیان اینکه تصمیمات ناگهانی نه تنها به حل بحران آب کمک نمی‌کند بلکه به آن دامن می‌زند، گفت: حل کردن مساله آب و پیدا کردن راه حل برای آن، نیازمند همکاری بین‌بخشی اجزای مختلف حکمرانی کشور است.
امین خرمیان در گفت و گو با ایسنا در خصوص شرایط آبی کشور اظهار کرد: کشور ما کشور کم‌آبی است. میانگین بارش ما حدود ۲۵۰ میلیمتر است و از این نظر جزو اقلیم‌های گرم و خشک طبقه‌بندی می‌شویم. در کشور حدود ۸۵ میلیون نفر جمعیت داریم که این‌ها نیازهای مختلفی در بحث شرب، کشاورزی و صنعت دارند که باید این مصارف با استفاده از منابع آبی موجود تامین شوند.
وی ادامه داد: این شرایط بستر بحران‌ها و مشکلات زیاد در بحث آب می‌شود و وقتی که نوساناتی در تامین آب به شکل طبیعی مانند بروز خشکسالی‌ها رخ بدهد، باعث بالا رفتن آسیب‌پذیری ما می‌شود. اگر در این شرایط مدیریت منابع آب به شکل موثر و هدفمند انجام نگیرد، باعث بروز این بحران می‌شود. بنابراین ما کشوری هستیم که با توجه به منابع آبی در دسترس، در معرض تنش آبی هستیم و در این شرایط نیاز است تا یک مدیریت هدفمند و همه‌جانبه داشته باشیم تا این منابع آبی را به بهترین شکل استفاده کنیم.
خرمیان در خصوص هدر رفت آب در بخش کشاورزی بیان کرد: ما باید بپذیریم که کشوری هستیم که منابع آبی محدود دارد و باید هدف‌گذاری خیلی هوشمندانه‌ای در جهت استفاده از این منابع در بخش کشاورزی داشته باشیم. ۸۰ تا ۹۰ درصد از منابع آبی در بخش کشاورزی مصرف می‌شود که این عدد بزرگی است. از این رو الزامی است تا این منابع را به بهترین شکل ممکن استفاده کنیم تا سود اقتصادی و امنیت غذایی ما تامین شود. بنابراین اولویت‌بندی کشت‌ها، تعیین الگوی کشت متناسب با شرایط اقلیمی و الگوهای کشتی که امنیت غذایی ما را به بهترین شکل تامین می‌کنند از اولویت‌های اصلی است.
وی ادامه داد: اولین راهکار این است که کشت‌ها و گیاهانی را انتخاب کنیم که بهترین سازگاری و کمترین مصرف آب را داشته باشند و امنیت غذایی ما را تامین می‌کنند. باید استفاده از روش‌های آبیاری نوین مانند آبیاری‌های تحت فشار، بارانی و قطره‌ای که در مناطق زیادی از کشور قابل استفاده هستند را حتی‌الامکان گسترش بدهیم و استفاده از آن‌ها را ترویج و حمایت کنیم تا مصرف آب را در حوزه کشاورزی کاهش دهیم. ما از روش بازچرخانی آب نیز می‌توانیم استفاده کنیم و با بازچرخانی آب، بهره‌وری آب را به مقدار قابل توجهی افزایش دهیم.
استفاده از آبیاری هوشمند در استان قابل‌توجه نیست
عضو هیات علمی دانشکده مهندسی آب و محیط زیست دانشگاه شهید چمران اهواز در خصوص استفاده از آبیاری هوشمند در استان گفت: میزان استفاده از آبیاری هوشمند در استان قابل‌توجه نیست و در مقایسه با سطوح زیر کشتی که ما در استان داریم، اکثر کشاورزی ما به شکل سنتی آبیاری است و از روش‌های نوین در استان کمتر استفاده می‌شود. البته خاک‌های سنگینی داریم که جزو خاک‌های شور طبقه‌بندی می‌شوند و ممکن است برای این خاک‌ها استفاده از روش‌هایی مانند آبیاری بارانی یا قطره‌ای چندان مناسب نباشد اما در عین حال اراضی بسیار زیادی داریم که مستعد پیاده‌سازی این روش‌ها هستند و می‌توان از آن‌ها برای کاهش مصرف استفاده کرد.
وی درباره تاثیر قطعی برق بر آبیاری‌های هوشمند بیان کرد: تامین برق برای این شیوه‌های آبیاری لازم است اما استفاده از پنل‌های خورشیدی و انرژی‌های تجدیدپذیر می‌تواند وابستگی به شبکه برق را کاهش و باعث تامین انرژی این سامانه‌ها در محل شود. روش تامین انرژی به وسیله انرژی‌های تجدیدپذیر برای آبیاری هوشمند در خیلی از مناطق دنیا مرسوم است و ترکیب این دو با یکدیگر، کاهش مصرف و افزایش بهره‌وری در حوزه کشاورزی را به همراه دارد که می‌توان در استان ما نیز پیاده شود.
خرمیان به کاهش سطح آب سدها در تابستان اشاره کرد و گفت: نکته‌ای که باید به آن توجه داشته باشیم این است که هدف اولیه سد، تولید برق نیست و برای اهداف و منظورهای مختلفی از جمله تامین آب و آبیاری، کنترل سیلاب و تولید انرژی، گردشگری و ... ساخته می‌شوند اما متاسفانه در سالیان اخیر وقتی با ناترازی انرژی مواجه می‌شدیم و این ناترازی کمی تشدید می‌شد، مسئولین امر به آن توجهی نداشتند و اولویت سدها را تامین انرژی و تولید برق قرار دادند که این خود باعث افزایش ناترازی در حوزه آب می‌شود و این نکته مهمی است که باید به آن توجه داشته باشیم.
وی افزود: با این وجود با انجام دادن یکسری از روش‌ها مانند تهیه منحنی‌های فرمان برای سدها و برنامه‌ریزی مدیریت مخازن سدهایی که می‌توان از آن‌ها آبگیری کرد، می‌توانیم میزان تولید انرژی برق‌آبی را به حداکثر ممکن برسانیم و با برنامه‌ریزی می‌توان این کار را انجام داد. علاوه بر این احداث یکسری سدهای جریانی که عملا فقط از انرژی آب برای تولید برق استفاده می‌کنند و از آب آن برای تامین نیازهای کشاورزی، شرب و صنعت استفاده نمی‌شود، می‌تواند در تولید برق به ما کمک کنند و منجر به کاهش ناترازی‌ها شود.
جا افتادن فرهنگ مدیریت پیشگیرانه منابع آب خیلی مهم است
عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز با اشاره به اهمیت رویکرد فعالانه مدیریت آب اظهار کرد: ما احتیاج داریم تا حتما قبل از مواجه با بحران، برای آن برنامه‌ریزی کنیم و پیش‌بینی‌هایی لازم را انجام دهیم. وجود این مساله و جا افتادن فرهنگ مدیریت پیشگیرانه منابع آب خیلی مهم است. در این راستا استانداری، جهاد کشاورزی و سازمان آب‌وبرق خوزستان باید مسئولیت‌های خود را برعهده بگیرند و فعالیت‌های لازم را در این زمینه انجام دهند.
خرمیان اظهار کرد: نیاز است تا پیش از اینکه کشاورزان وارد فصل و برنامه‌ریزی کشت شوند، منابع آبی موجود ارزیابی شود تا اگر امکان کشت وجود نداشت و در صورت مواجهه با محدودیت آبی، کشاورزان مطلع شوند و برای تهیه بذر، نهاده‌های کشاورزی، آماده‌سازی زمین‌ها و حتی کشت اولیه سرمایه‌گذاری نکنند. بیمه کشاورزی نیز می‌تواند در مواقع خشکسالی به هزینه‌ها کمک کند.
دستگاه‌های مختلف باید وظایف خود را بدانند
وی با تاکید بر هماهنگی دستگاه‌های مختلف گفت: دستگاه‌های مختلف باید وظایف خود را بدانند و پیش از اینکه وارد بحران شویم، به وظایف خود عمل کنند. نیاز است تا نقاط بحرانی که براساس تجارب پیشین می‌دانیم دچار معضل می‌شوند را شناسایی کنیم و همین طور مدیریت مصرف نیز باید به شکل موثری انجام شود. وقتی خشکسالی اتفاق می‌افتد، منابع آبی ما محدود و مصرف‌کنندگان مختلف با محدودیت‌هایی روبه‌رو خواهند شد. از این رو بسیار مهم است تا دستگاه‌های حاکمیتی بتوانند کنترل مصرف را بر روی همه مصرف‌کنندگان اعمال کنند تا اگر مناطق بالادست محدودیت‌ها را رعایت نکردند، این محدودیت‌ها بر دوش مناطق پایین‌دست نیافتد؛ این نکته مهمی است که نقش حاکمیت را در کنترل مصارف و بحران‌ها پررنگ می‌کند.
نیاز است به سمت روش‌های بازچرخانی برویم
خرمیان در خصوص جداسازی آب تصفیه‌شده برای کشاورزی بیان کرد: در استان هنوز به طور جدی به این مساله پرداخته نشده است به این دلیل که منابع آب سطحی ما خداراشکر در طول سالیان از فراوانی خوبی برخوردار بوده‌اند و ما هیچ‌وقت دچار کمبودهای اساسی و خیلی شدید نشده‌ایم که مصرف‌کنندگان مختلف را به سمت جداسازی آب سوق بدهد اما تجارب سالیان اخیر نشان می‌دهد که این شرایط تداوم نخواهد داشت و وارد نقطه‌ای شده‌ایم که میزان مصارف ما از منابع آبی بالاتر می‌رود و بر این اساس احتمال اینکه با شرایط کم آبی روبه‌رو شویم، بیشتر می‌شود. بنابراین احتیاج است که به سمت روش‌های بازچرخانی برویم تا منابع آبی خاکستری و سیاه خود را به منابع قابل استفاده برای بخش کشاورزی و یا صنعت تبدیل کنیم.
وی ادامه داد: با توجه به هزینه‌بر بودن این موضوع، می‌توانیم این کار را از صنایع شروع کنیم تا بخشی از نیاز آبی خود را از بازچرخانی آب تامین کنند. سیاست کلی وزارت نیرو نیز این بوده تا صنایع بازچرخانی آب را انجام دهند. این کار با اولویت صنایع می‌تواند شروع شود و سپس در حوزه کشاورزی می‌توانیم این روش را گسترش دهیم.
انتقال منابع آبی از دریا برای حوزه کشاورزی توجیه‌پذیر نیست
عضو هیات علمی دانشکده مهندسی آب و محیط زیست دانشگاه شهید چمران اهواز در خصوص انتقال آب از دریاهای عمان، خلیج‌فارس و خزر برای استان‌های دارای کشاورزی که با خشکسالی روبه‌رو هستند، اظهار کرد: انتقال آب از دریا یک کار بسیار پر هزینه‌ای است و از آنجایی که نیاز به تاسیسات شیرین‌سازی، خطوط انتقال و ایستگاه‌های پمپاژ دارد، باعث می‌شود تا آب انتقالی از دریا بسیار گران‌قیمت شود. طبق برآوردهای مختلف هزینه تصفیه هر واحد آب و انتقال آن از دریا ۶ یورو است که این هزینه بسیار بزرگی است. در نتیجه انتقال منابع آبی از دریا برای حوزه کشاورزی که بازده پایینی دارد توجیه‌پذیر نیست اما برای مصارف صنعتی و یا آب شرب در صورتی که راه‌حل دیگری نباشد، این کار مفید و یا حتی لازم است.
وی افزود: به دلیل اینکه آب شرب، ضرورت زندگی است و باید تامین شود و از آنجایی که بخش صنعت بازدهی بالایی دارد می‌توان از این روش استفاده کرد. البته باید به این نکته توجه کرد که قبل از استفاده از این روش، می‌توانیم راه‌حل‌های دیگری مانند بازچرخانی آب و منابع آب خاکستری که کم هزینه‌تر هستند، استفاده کنیم. به نظرم اولویت این است که روش‌های بازچرخانی آب را گسترش دهیم و اگر این روش نتوانست نیازهای ما را تامین کند به سمت انتقال آب از دریاها برویم.
خرمیان گفت: آب موضوع بین‌بخشی و پیچیده‌ای است و این موضوع اجتماع، اقتصاد، محیط زیست و صنعت را به هم گره می‌زند و در بخش‌های مختلف زندگی انسان جریان دارد. در نتیجه حل کردن مساله آب و پیدا کردن راه حل برای آن، نیازمند همکاری بین‌بخشی اجزای مختلف حکمرانی کشور است. این کار باید به شکل خردمندانه و با درنظر گرفتن دانش متخصصان مختلف در این حوزه انجام شود و تصمیمات ناگهانی نه تنها به حل بحران آب کمک نمی‌کند بلکه به آن دامن می‌زند. پس بهتر است تا موضوع آب را درک و به هم کمک کنیم تا راه‌حل‌هایی برای منطقه خود به دست آوریم و مشکلات را به بهترین شکل ممکن حل کنیم.
